Parsa

استاد احمد پارسا

parsa_photo

زندگی نامه

دكتر احمد پارسا، 1286-1367 ش (1907-4جولای 1998 م)، از پيشكسوتان علم گياه شناسي نوين ايران، اولین استاد گياه شناسی دانشگاه تهران و ایران، در بیستم تیر ماه سال 1286 هجری شمسی در تراران  (یکی از روستاهای دهستان بازرجان در استان مرکزی) تفرش چشم به جهان گشود. تحصيلات ابتدايي خود را در دبستان هدايت تهران، دوره اول دبيرستان را در مدرسه آليانس و دوره دوم متوسطه را در دارالمعلمين متوسطه به پایان رساند. دوره ليسانس علوم طبيعي را در دارالمعلمين عالي تهران و دکترا را در دانشگاه رن و پوآتيه فرانسه به پايان رسانيد. او پس از اخذ دكترای گياه شناسي و علوم طبيعي در فرانسه، به ايران بازگشت.

 استاد گياهشناسي

پارسا در سال 1314شمسی، ابتدا به سمت دانشيار علوم طبيعي در دانشسراي عالي استخدام شد و پس از آن (1316) در مقام استاد گياهشناسي دانشكده علوم دانشسراي عالي در دانشگاه تهران استخدام شد.

کار تحقیق پارسا در مرحله‌ی ابتدایی پژوهش خود جمع‌آوری نمونه‌‌های گیاهی زادگاه خود، تفرش بود و پس از آن به همراه برخی از شاگردان خود نمونه‌‌های گیاهی دیگر را از نقاط دیگر ایران گردآوری کرد.

فلور ايران 

احمد پارسا نخستین ایرانی بود که به صورت علمی بر فلور (رستنی‌های) ایران مطالعه و تحقیق کرد. برجسته ترين اثر او تأليف كتاب فلور مستقل ايران (موزه علوم طبيعي ايران) به زبان فرانسه است كه در فاصله سالهاي 1321 تا 1329شمسی در 5 جلد و بيش از 7000 صفحه و معرفی بیش از 250 گونه اندمیک جدید، به نام فلور ايران (Flore de L’Iran) و به همت وزارت فرهنگ آن زمان منتشر شد.

 موزه علوم طبيعي و هرباريوم

تاسیس «موزه‌ علوم طبیعی ایران» از مهم‌ترین اقدامات احمد پارسا در ایران میباشد. او در سال 1324 شمسی موزه علوم طبيعي را با بودجه وزارت فرهنگ آن زمان، كه تأمين كننده بودجه دانشگاه تهران نيز بود، در قسمتي از ساختمان بزرگ دبستان حكيم نظامي سابق واقع در مقابل موزه ايران باستان تأسيس كرد و گياهان گردآوري شده را به منظور تاسیس هرباریوم ملی را به آن موزه انتقال داد و بدين ترتيب هرباريوم موزه علوم طبيعي ايران را بنياد نهاد.

در 1333، وزارت فرهنگ به سبب تفكيك بودجه اش از دانشگاه، بودجه اين موزه را قطع كرد و درخواست تخليه ساختمان را داد و هرباريوم و اشياي موزه به ناچار به ساختمان دانشكده علوم دانشگاه تهران منتقل شد. با مأموريت دكتر پارسا در سال 1335 به امريكا، سرپرستي موزه به دكتر علي زرگري واگذار شد.

قدرت الله پارسا، از خويشاوندان و دوستان نزديك استاد، مي گويد كه من دوره دبيرستان را مي گذراندم، تابستان ها ايشان به تفرش مي آمد و سرگرم نمونه برداري و تحقيق از گياهان كوه هاي آن منطقه مي شد و روزانه بيش از ده ساعت به نوشتن كتاب هاي گياهشناسي به زبان فرانسه مي پرداخت و مرتباً نوشته هاي آماده شده را براي چاپ مجموعه كتاب فلور ايرا ن به تهران و وزارت فرهنگ آن زمان مي فرستاد.

وي علاوه بر اين پژوهش، به بررسي فلور كشورهاي ديگر نيز مي پرداخت و ضمن تحقيقات خود، نمونه هاي منحصر به فردي از فلور ايران را بررسي كرد كه بعدها در 5 جلد متممِ فلور منتشر شدند. در اواخر عمر مجدداً در فلور گياهان ايران تجديد نظر كرد و نسخه جديدي از آن را با كمك دكتر زين العابدين ملكي ، يكي از شاگردان خود، تهيه و ترجمه كرد كه تدوين آن در 11 جلد پيش بيني شده بود. پروفسور پارسا در بررسي هاي خود در خارج و داخل كشور توانست مترادف گياه شناختي بسياري از گونه هاي گياهي را نشان دهد و از تكرار آن جلوگيري كند. پيش از او، نمونه هاي گياهان ايران را گياه شناسان و پژوهشگران اروپايي در مدت حدود دو قرن و نيم از نواحي مختلف گرد آورده و بدون توجه به كارهاي ديگران، مستقلاً بررسي و نام گذاري كرده بودند و از اين رو، نام هاي علمي مترادف بسياري در نوشته هاي گياه شناختي اروپائيان وجود داشت كه گمراه كننده بود و دكتر پارسا به اين موضوع سامان بخشيد.

دكتر احمد قهرمان، استاد دانشگاه تهران و از شاگردان پروفسور پارسا، درباره فعاليت هاي او آورده است: اگر به عصري كه استاد پارسا كارهاي تحقيقاتي علمي و پايه اي را براي تأليف فلور در ايران شروع كرد، توجه كنيم، مي فهميم كه آغاز اين كارِ بزرگ با چه دشواري ها و مشكلاتي رو به رو بود و نگارش آن تا چه اندازه به صبر و حوصله، پشتكارِ خستگي ناپذيري و تحمل نياز داشت. با توجه به وسعت كار و اين واقعيت كه فلورهاي كشورهاي هم جوار ايران، مثل تركيه و عراق، را دانشمندان خارجي تدوين كرده اند، تأليف فلور ايران از كارهاي شاخص علمي در قرن 19 ميلادي است.

گونه هاي گياهي ايران، در گذشته، از طريق تاجران اروپايي منتقل مي شد و به موزه هاي ديگر كشورها راه مي يافت. پروفسور پارسا زماني كار خود را آغاز كرد كه نه در دانشگاه تهران (تنها دانشگاه نوبنياد آن زمان) و نه در هيچ جاي ديگر ايران، هرباريوم، كتابخانه تخصصي، امكانات پژوهشي و همكاران علمي متخصص براي اين كار وجود نداشت. پروفسور پارسا براي انجام تحقيقات خود، به ناچار از منابع و نوشته هاي گياه شناختي خارجي، به ويژه فلورا ارینتاليس بواسیه و مجموعه هاي گردآوري شده دانشمندان و جهانگردان اروپايي بهره گرفت و براي اين كار سالها تلاش كرد. وي به مطالعه و تحقيق منابع خارجي اكتفا نكرد بلكه به تنهايي و با كمك دانشجويان و همكاران ايراني خود، به گردآوري نمونه هاي جديدي از فلور ايران پرداخت.

هرباريوم به سرنوشت ناخوشايندي دچار شد. پس از كشمكش هاي فراوان بين وزارت فرهنگ، دانشگاه تهران، دانشكده داروسازي و وزارت خانه هاي ذيربط، تدريجاً تحليل رفته و ماهيت اصلي خود را از دست داد دكتر پارسا در نامه اي كه در دهم ارديبهشت 1373 به دكتر احمد قهرمان نوشته بود، تأسف خود را از تعطيلي موزه تاريخ طبيعي چنين آورده است: “من از سرنوشت موزه تاريخ طبيعي خودم بسيار ناراحتم. آن كلكسيون معظم زمين شناسي (فسيل و سنگ) جانورشناسي و گياه شناسي چه شد؟ من از هرگونه گياهان ايراني، يكي يا چند تا داشتم كه در کیو به دقت نام گذاري كرده بودم.”

پروفسور پارسا بيش از 60 سال از عمر خود را به تحقيق و تفحص درباره طبيعت ايران پرداخت، او در سال 1376در سن 90 سالگي در کالیفورنیا درگذشت.

از او دو دختر به نامهای فلورا و ویدا، و سه پسر به نامهای سیروس، کورس و داریوش به یادگار مانده اند.

گونه های جدیدی که به احترام ایشان، به نام پارسا نامگذاری شدند (بر اساس سایت ایندکس بین المللی اسامی گیاهان: ایپنی):

Asteraceae: Cousinia parsana Ghahr., Iranshahr & Attar — Iran. J. Bot. 8(1): 16 (1999). (IK)

Poaceae: Agrostis parsana (Bor) Beetle — Bull. Torrey Bot. Club lxxvi. 290. 1949 (IK)

Poaceae: Calamagrostis parsana (Bor) Doğan — Notes Roy. Bot. Gard. Edinburgh 40(1): 86. 1982 (IK)

Poaceae: Deyeuxia parsana Bor — Kew Bull. 3(1): 42. 1948 [10 Aug 1948] (IK)

Scrophulariaceae: Verbascum parsana Sotoodeh, Attar & Civeyrel — Adansonia 38(1): 128. 2016 [24 Jun 2016]

 گونه های جدیدی که توسط دکتر پارسا شناسی، ثبت و معرفی شده اند (بر اساس سایت ایندکس بین المللی اسامی گیاهان: ایپنی):

 

فهرست کتابها و مقالات دكتر پارسا

Ahmad Parsa, 1943-1949. Flore de l’Iran, vols. 1-5. Tehran university press

Ahmad Parsa, Flora of Iran. Ministry of Science and high Education of Iran.

Ahmad Parsa, 1952. Supplement General de la Flore de L’Iran. Museum D’Histoire Naturelle, Tehran.

Ahmad Parsa, 1947. New species and varieties of the Persian flora.

Ahmad Parsa, Zeinolabedin Maleki, 1978. Flora of Iran Volume 1.

Ahmad Parsa: many articles in Kew Bulletin.

The International Plant Names Index (2017). Published on the Internet http://www.ipni.org [accessed 2017].

اندام شناسي گياهان، دانشگاه تهران، 1331.

تيره شناسي (تاگزونومی) گیاهان آوندی، ج 1، دانشگاه تهران

دارونامه. )دائره المعارف دانش بشر ص 257( .

گزارش مطالعات و بررسيهاي جامعه عشايري فارس: كمبودها، نيازها، سياست ها و خط مشي ها

گياه شناسي براي مدارس متوسطه، حسين گل گلاب ، به مشاركت احمد پارسا، جلد اول.

گياهان شمال ايران.

نباتات ايران، دانشگاه تهران، ج 1337 , 7 ش ،335صفحه.

****************************

جمع آوری کننده: آرش ستوده 1393