پیشکسوتان علم گیاهشناسی ایران

استاد حسین گلگلاب

دکتر حسين گلگلاب، در مرداد 1247 خورشيدي در تهران متولد شد پدرش مهدي مصورالملك، از نقاشان مشهور دوره ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه بود و در نقاشي روي سنگ مهارتي خاص داشت نقاشيهاي روزنامه هاي دولتي شرف و شرافت از كارهاي اوست.

او تحصيلات ابتدايي را در مدرسه علميه تهران نزد اساتيد آن دوره، عبدالعظيم قريب، ميرزا ابراهيم قمي مسعودي، غلامحسين رهنما و شمس العلما قريب گذراند، و متوسطه را در دارالفنون در سال 1295 به پايان رسانيد، در دوران متوسطه،  علاوه بر زبان فرانسه، مقدمات زبان روسي را نيز فرا گرفت.

از 1298 تدريس در علوم طبيعی مدرسه دارالفنون را عهده دار شد. از آنجا كه در خانواده ای موسيقی شناس به دنيا آمده و پدرش نيز هنرمند بود و با موسيقيدانان عصر خود آشنايي و دوستي داشت، او نيز به فراگيري موسيقي تشويق شد. حسين گلگلاب از 1298 تا 1307 ، دوازده جلد كتاب در رشته علوم طبيعي تأليف كرد.

حسين استعداد فوق العاده اي داشت، چنانكه نه تنها در شعر و موسيقي بلكه در گياهشناسي، شيمي، فيزيك و رياضي نيز موفق بود او تار و سه تار را در مكتب آقا حسينقلي و درويشخان فرا گرفت.

او از فارغ التحصيلان سال 1301 مدرسه عالي حقوق، از مدارس عالي و تخصصي آن دوره بود گلگلاب در 1307 به تدريس در مدارس نظام پرداخت. گلگلاب از شاعران خوبِ زمان خود بود، اشعار او بسيار زيبا و دل نشين و كلامش شيو ا و روان بود، اما چون اشتغلات ديگري نيز داشت وقت خود را فقط صرف موسيقي نكرد.

در سال 1302 با افتتاح مدرسه موسيقي كلنل علينقي وزيري، در آن مدرسه نام نويسي كرد و ضمن آشنايي با وزيري به فكر آن شد كه كلمات آهنگهاي موسيقي را كاملاً با نتهاي موسيقي تطبيق دهد و به تشويق وزيري، چندين سرود و تصنيف تهيه كرد كه مورد پسند هنرمندان قرار گرفت. او با اشعار زيباي خود خدمت بزرگي به موسيقي وزيري كرد كه مشوق او در آهنگسازي بود.

حسين گلگلاب، گياهشناس معروف ايران، مدرك دكتراي پزشكي نداشت و عنوان دكترای او نيز افتخاري بود كه به سبب اطلاعات و تجربيات و از همه مهمتر، شخصيت انسانياش كه به واقع برجسته بود، در سال  1314 طبق قانون دانشگاه به دريافت درجه دكترا در رشته علوم نائل آمد. او به چند زبان زنده دنيا از جمله فرانسه، انگليسي، روسي و لاتين تسلط داشت.

دكتر گلگلاب در 1307 تصدي تحقيقات عملي گياهشناسي در دانشكده پزشكي را به عهده گرفت و از 1307 تا 1313 در دبيرستان نظام و دانشكده پزشكي درس گياهشناسي را تدريس ميكرد.

در 1313 به همت محمدعلي فروغی “فرهنگستان ايران” تأسيس شد او و كساني چون محمود حسابي، علي اصغر حكمت، علي اكبر دهخدا، رشيد ياسمي و غلامحسين رهنما از نخستين اعضاي فرهنگستان بودند.

در 1314، دكتر گلگلاب به سبب تخصص در معادل يابی اصطلاحات رشته های علمی، به عضويت پيوسته فرهنگستان ايران برگزيده و در 1315 سردبير فرهنگستان شد. گلگلاب با شور و اشتياق فراوان هم راه علوم و هم راه هنر را پيمود و در هر دو عرصه در رديف استادان بزرگ قرار گرفت.

پس از تأسيس دوره عالي موسيقي در مدرسه موسيقي دولتي، به تدريس در آنجا پذيرفته شد.

در سال 1319، مقارن تشكيلات جديد دانشكده پزشكي، دكتر حسين گلگلاب از طرف پروفسور ابرلين، كه مأمور تجديد تشكيلات پزشكي در ايران شده بود، به استادي دانشكده پزشكي و داروسازي انتخاب شد در سالهاي 1324 و 1326 علاوه بر تدريس، به معاونت دانشكده پزشكي منصوب شد و تا سال 1327 در اين سمت خدمت ميكرد سپس، از معاونت كناره گيري كرد و فقط به كار تدريس پرداخت .

وي در خرداد 1324 ، پس از به پايان رسيدن جنگ جهاني دوم، به دعوت فرهنگستان علوم شوروي همراه با رئيس فرهنگستان ايران در جشنهاي دويست و بيست ساله تأسيس فرهنگستان شوروي شركت كرد.
آثار نوشتاري استاد گلگلاب، متنوع بود و در سطوح مختلف آموزشي مورد استفاده قرار ميگرفت در دوراني كه رشته هاي تحصيلي در مقطع دبيرستاني يا متوسطه در حال شكل گيري بود، كتاب هاي آموزشي دكتر گلگلاب كمك بسياري به مدرسان يا در واقع، دبيران دوره گروه تجربي يا رشته طبيعي آن روزگار يا به اصطلاح امروزي طبيعي دبيرستانهاي كشور ميكرد تا بتوانند ديپلمه هايي را كه در دهه هاي بعد در رشته هاي مختلف زير گروه علوم تجربي در دانشگاه ها ادامه تحصيل ميدادند آموزش دهند.
آثار دكتر حسين گلگلاب با تقسيم بندي به علوم و هنرها به دو گروه اصلي تقسيم ميشوند كه هر كدام از آنها نيز زير گروه هايي نظير شيمي، فيزيك، جغرافياي طبيعي، فيزيولوژي گياهي و حيواني دارد و هنر نيز شامل، موسيقي، شعر، تئاتر و اپرا ميشود در خصوص آثار نوشتاري استاد در زمينه هاي هنري در كتاب گلزار مشاهير آمده است دكتر حسين گلگلاب بيش از پنجاه قطعه نمايش كلاسيك براي هنرستان هنرپيشگي برخي از اين نمايشنامه ها در مجلات نيز به چاپ رسيد نوشت، ترجمه كامل» اپراي كارمن «به نظم فارسي، كه مطابق با آهنگهاي اصلي است، ترجمه كامل» اپراي فوست «به نظم فارسي مطابق با آهنگهاي اصلي، و سرودهاي متعدد و متنوع كه در آثار موسيقايي فارسي به چاپ رسيده اند.

آثار علمي استاد در دو بخش كتاب و مقاله به شرح زير است:

کتاب‌ها
الف: گیاه‌شناسی
تاریخ طبیعی (برای مدارس متوسطه) شامل: جلد اول: گیاه‌شناسی برای دوره متوسطه، جلد دوم: حیوان‌شناسی برای سال دوم متوسطه، جلد سوم: زمین‌شناسی برای سال سوم متوسطه
تاریخ طبیعی، گیاه‌شناسی برای سال اول پزشکی
راهنمای گیاهی
گیاه‌شناسی، نشریه شماره یازده، دانشگاه تهران با مشارکت دکتر احمد پارسا
ب: حیوان‌شناسی
تاریخ طبیعی، جلد دوم، حیوان‌شناسی برای سال دوم متوسطه
تشریخ و فیزیولوژی حیوانی، برای سال چهارم متوسطه
جانورشناسی، انتشارات وزارت فرهنگ، چاپ علمی، ۱۳۴۴ خورشیدی
ج: جغرافیا
جغرافیا، تهران، ۱۳۱۰، سربی
جغرافیای نظامی آسیا، همراه با سرلشکر احمد وثوق، تهران، سربی
دوره جغرافیا، در سه جلد، ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵، در ۱۳۵ صفحه
فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی، همراه با احمد آرام، صفی اصفیا، غلامحسین مصاحب، مصطفی مقربی، تهران ۱۳۳۸، سربی، وزیری، ۱۲+ ۵۹ ــ ۱۵ صفحه
مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، م. پ. پتروف روسی، ترجمه حسین گل‌گلاب، تهران، نشریه ۴۴۹ دانشگاه تهران، ۱۳۲۶، سربی، وزیری، ۱۶۷ صفحه

مقالات
الف: گیاه‌شناسی
“افتیمون”، نامه دانشسرای عالی، شماره اول
“نام علمی چند گیاه”، مجله سخن علمی، شماره چهارم
ب: تاریخ علم
“رازی و کتاب الاسرار”، مجله رازی، جلد اول، ۱۳۵۵ خورشیدی
“جمحمه ابن سینا و تصویر حقیقی او”، سالنامه دنیا، شماره ۱۴، ۱۳۳۷ خورشیدی
“لابراتور مدرسه مبارکه دارالفنون”، سالنامه دنیا، شماره ۱۸، ۱۳۴۱ خورشیدی
ج: فرهنگی و واژه‌شناسی
“شش سال در فرهنگستان ایران”، سالنامه دنیا، شماره ۲۶، ۱۳۴۹ خورشیدی
“دوازده سال در فرهنگستان ایران”، سالنامه دنیا، شماره ۲۷، ۱۳۵۰ خورشیدی
“نیازمندیهای زبان فارسی به واژه‌های علمی”، محله هور، شماره ۳۵، اردیبهشت ۱۳۵۳
«یک پیشنهاد کوچک، درباره پسوند “پژ”»، مجله چیستا ۱، ۱۳۶۰ خورشیدی

** جمع آوری مطالب و بروزرسانی: آرش ستوده، 1391